یک موضوع خیلی مهم در اقتصاد توسعه که به شدت مهم و اثرگذار هست، موضوع کودکان کار هست. طبق آمار رسمی و غیررسمی، نزدیک به سیصد ملیون کودک در جهان کار می کنند. در ایران هم تخمین ها از وجود دو تا دو و نیم میلون کودک کار خبر می دهند. نمی دونم آیا کسی از خواننده های اینجا به این موضوع علاقه مند هست یا نه؟ من مدتی هست که به این موضوع فکر کردم و چند سوال نسبتا خوب به ذهنم رسیده که شاید نتایجش کمک کنه کمی شرایط این کودکان بهتر درک بشه و احتمالا نتایجی قابل تعمیم به دیگر کشورها هم حاصل و منتشر بشه. طبعا اولین مرحله هر پژوهش مشترکی این هست که با هم بشینیم و به سوالهای مهم و شیوه کار فکر کنیم.
تحلیل پدیده کودکان کار اصلا ساده نیست. پاسخ به بدیهی ترین سوال که «آیا کودکان نباید کار کنند؟» هم واضح نیست. وقتی فقر در حدی بالا باشه که بدون کار کودک حداقل تغذیه هم برای خانواده مهیا نباشه، چاره چیه؟ وقتی دولت وظیفه تامین حداقل تغذیه/آموزش رو برای خانوارها به عهده نداشته باشه، چه طور دولت می تونه حق داشته باشه که از کار کودک جلوگیری کنه؟ قوانین علیه کار کودکان در کشورهای اروپایی قابل درک هست اما در کشورهای افریقایی، چین و حتی ایران شاید لزوما بهترین تصمیم «ممنوعیت کامل کار کودکان» نباشه. (این موضوع به شکل مورد بحث هست) این بحث در ادبیان مردم شناسی و اقتصاد خیلی مطرح هست و طبعا یکی از اولین پرسشهایی که باید در این پژوهش در مورد کودکان کار در ایران بهش فکر بشه همین سوال هست.
از طرف دیگه، مدل نظری خیلی محکمی برای مدلسازی رفتار خانواده های فقیر در تصمیم به استفاده از کودکانشون به عنوان منبع درآمد وجود نداره. (چند مدل وجود داره که احتمالا جای زیادی برای بهبود دارن) تقریبا واضحه که هیچ مادر و پدری علاقه ندارن فرزندشون سختی بکشه. بنابراین، اینکه چه شرایطی باعث میشه چنین تصمیمی گرفته بشه، سوالی هست که نیازمند یک مدل نظری قوی هست. علاوه بر اون، شناخت جزییات نهادی کار کودکان خیلی مهمه. آیا اونها تحت نظارت مستقیم والدین کار می کنن، یا یک صنعت کودکان کار هست که یک جور «مافیا» تشکیل داده؟ به طور خاص کودکانی که در خیابانها به فروش گل و فال و … مشغولند، آیا درآمدشون نصیب خودشون و خانوادشون میشه؟ آیا یک حقوق ثابت می گیرن؟ آیا باید میزان مشخصی درآمد در روز داشته باشند یا ساعت کاری مشخصی دارند؟ و سوالهای زیاد دیگه ای که پاسخشون اصلا واضح نیست.
من اگر ایران بودم سعی می کردم روی این پروژه کار کنم، حتی به شکل انفرادی درصورت نبود علاقه کافی در دیگران. اما الان از لحاظ فیزیکی محدودیت دارم برای بررسی جزییات زندگی خانواده ها و کودکان کار که به نظرم یک بخش مهم پروژه است و همچنین برای جمع آوری اطلاعات و آمار. اگر کسی علاقه مند هست و تجربه کار توسعه یا تحقیق میدانی رو داره، می تونیم با هم روی این موضوع کار کنیم. طبعا بررسی جزییات نهادی و جمع آوری آمار به دلیل دسترسی فیزیکی و یا تجربه بیشتر در کار میدانی به دوش همکار ساکن ایران (احتمالا تهران، به دلیل جمعیت بالاتر کودکان کار در خیابانها)، مدلسازی نظری احتمالا بیشتر به عهده من، و بقیه مراحل کار (شامل فکر کردن به سوالها، طراحی پرسشنامه ها، تحلیل داده ها و … ) به شکل مشترک خواهد بود. ایمیل بهترین روش ارتباط هست. (ایمیل من در بخش درباره من موجود هست)
لذت یادگیری اقتصاد 
سلام
1-قبل از هر نوع مدلسازي و بررسي خاصي درباره كودكان كار، بايد به اين نكته توجه كرد كه كودكان كار رو ميتوان به انواع و اقسام گروه‌ها و دسته‌بنديهاي مختلف تقسيم كرد. الف- بعضي كودكان كار، مهاجران مقيم ايران به ويژه مهاجران افغاني هستند. ب-برخي براي خانواده به فعاليت ميپردازند. پ-به قول شما بعضي حالت مافيايي دارند. ت-بعضي كودكان كار در كارگاههاي پنهاني كار ميكنند. در واقع ميشه انواع كودكان كار رو شناسايي كرد كه احتمالا در مدلسازي مد نظر شما موثر هست. من چيز زيادي از مدلسازي نميدونم، ولي فك ميكنم در گام اول بايد به تنوع گروه هدف يا به قولي به قشربندي اونها با توجه به پارامترهاي مختلف مثل شغل، سن، محل زندگي و … توجه كرد.
2-در ارتباط با تكنيك تحقيق به پرسشنامه اشاره داشتنيد. جاهاي ديگه رو نميدونم ولي در ايران خروجي پرسشنامه با خطاي زيادي مواجه هست به ويژه در موضوعات حساس مثل وضع اقتصادي و آسيبهاي اجتماعي مثل كودكان كار و احتمالا با صرف هزينه و زمان زياد داده‌هايي با روايي و قابليت اعتماد بالا توليد نميكند و مدلسازي و باقي مراحل كار رو با ايراد مواجه ميكند. توصيه من به لحاظ روش به شما استفاده از روشهاي كيفي مثل مشاهده و مصاحبه هست كه قطعا آدمهاي كاركشته اي از عهده اين كار برميان و ممكنه نياز به آموزش براي جمع‌آورنده اطلاعات ميداني باشد.
3-يك توصيه به شما مصاحبه با سازمانهاي مردم نهاد در اين زمينه هست. به ويژه جمعيت دفاع از كودكان كار و خيابان و انجمن حمايت از كودكان كار كه باهاشون آشنايي دارم و ميدونم اطلاعات بسيار ارزشمندي دارند كه ميتونه در اختيار محققان قرار بگيره. اطلاعات اين سازمانهاي مردمي به مراتب از اطلاعات دولتي مطمئنتر هست و از طرفي با صرف هزينه و زمان كمتري هم ميشه بهش دسترسي داشت.
4-كودكان كار فقط كودكاني نيستند كه در خيابان به فروش فال و گل ميپردازند، اين گروه قابل دسترس ترين نوع كودكان كار هستند. متاسفانه دردناك ترين و سخت‌دسترس ترين نوع آنها كودكان مشغول به كار در كارگاههاي زيرزميني و پنهاني هستند. كه حتي ممكنه از ديد يك مددكار اجتماعي و سازمان مردم‌نهاد هم پنهان بمونه.
5-با شما موافق هستم كه ممكنه بهترين راه در ايران «ممنوعيت كامل كار كودك» نباشه، هم به اين دليل كه بعضي خانواده ها واقعا به لحاظ مالي در وضعيت نامناسبي هستند و دوم به اين دليل كه گاهي ممنوعيت كار كودك تبعات بدتري به دنبال دارد. براي مثال ممكن است باعث تغيير حيطه كار كودك به سمت جرايم يا كارهاي زيرزميني شود.
6-يك نكته اي هم كه هست اينه كه مواردي هست كه كار كودك اساس اقتصادي نداره، البته اين مورد محدودتر هست. براي مثال باورهاي فرهنگي مثل اينكه «كودك بايد كار كنه، مگر نه مرد نميشه»، هم وجود داره و بايد نسبت بهش دقت كرد.
با سپاس از مطلبتان
موفق باشيد
ممنون از توضیحات خوبتون. برخی مواردش رو خودم حواسم بود و خیلی از مواردش جدید و مفید بود! ممنون.
محمد عزیز، خیلی خیلی خوشحال م که میخوای قدری هم «اقتصاد توسعه» و «اقتصاد فقر» رو مزمزه کنی:)
ما هم در روزنامه «دنیای اقتصاد»، از انتشار نتایج هر کار پژوهشی ای که در زمینه کودکان کار انجام بشه، خیلی استقبال می کنیم.
اما به نظرم یک سوال مهم این هست که تو به دنبال چه جور خروجی ای هستی؟ یعنی آیا مثلا می خوای قدری اطلاعات شسته رفته جمع اوری کنی که مثلا بتونه خوراک چن تا ویدئو ی تحلیلی_آموزشی با موضوع کودکان کار رو فراهم کنه؟ یا میخوای یک کار پژوهشی انجام بدی که خروجی ش یک مقاله تحلیلی باشه در حد میانگین سواد «سیاست گزاران ایرانی»؟ یا میخوای خروجی ای تولید کنی از جنس مقالات تحلیلی ای که در دنیای اقتصاد منتشر میشه؟ یا اینکه میخوای یک پیپر علمی سطح بالا تولید کنی؟
بجز مورد آخر، برای بقیه موارد من من خودم برای همکاری پایه هستم؛ افراد علاقه مندی رو هم می تونم بهت معرفی کنم.
سلام دوست عزيز
براي تان ايميلي فرستادم .اعلام وصول موجب امتنان است
میثم جان. ممنون از کامنت ات. من به دلایلی زمان شروع این پژوهش رو مجبورم عقب بندازم. اما هرزمان که شروع بشه، هدفش بهبود اوضاع و خروجی ایده آلش یک مقاله در حد مجلات معتبر اقتصادی خواهد بود. ممنون از ابراز علاقه ات و حتما باهات تماس میگیرم برای همکاری (از خدا چه پنهون که اصلن تو در ذهنم بودی قبل از نوشتن این پست 🙂 )
رویکرد «جامعه شناختی» شما (که مکمل رویکرد «اقتصادی» هست)، و نکاتی که خیلی دقیق و شسته رفته بیان کردین، همه شون نکات مهمی هستن که لازم هست برای انجام یک تحقیق خوب در زمینه «کودکان کار»، مورد توجه قرار بگیرن.
اما یه سوالی دارم: آیا شما خودتون پژوهشی در زمینه «کودکان کار» انجام دادین؟ آیا پژوهش هایی رو در این زمینه مطالعه کردین؟ اصلا آیا اطلاع دارین که چه تعداد کار پژوهشی نسبتا باکیفیت در این زمینه در ایران انجام شده؟
اگه جواب هر کدوم از این سه سوال مثبت هست، به نظرم خیلی خوبه که توضیح مختصری رو در اینجا ارائه کنین.
من خودم حدود یک سال و نیم پیش، پیگیر بودم که ببینم چه پژوهش هایی در حوزه «کودکان کار» در ایران انجام شده؛ پژوهش های انگشت شمار ی پیدا کردم که عموما هم به قدری ضعیف بودند که مخاطب بعد از یک تورق کلی، به کلی از مطالعه اون پژوهش ها پشیمون میشد.
واقعيتش چون دنبال كار پژوهشي در اين زمينه نبودم، خيلي اطلاعي ندارم. ولي ممكنه عمادالدين باقي يا سعيد مدني كارهايي انجام داده باشن. هر چند مطمئن نيستم.
شخصا هم كار پژوهشي و علمي در اين زمينه ندارم. يه كار ژورناليستي فقط بوده كه بيشتر حاصل مصاحبه و تجارب و علايق شخصيم بوده و در شماره 65 چشم انداز ايران چاپ شده.
خب، مقاله شما (کودکان کار؛ آسیب ها و راهکارها) رو خوندم. در حد مقاله ژورنالیستی، مقاله خوبی بود. ایشالا که مطالب پژوهشی هم به مقدار بیشتر و کیفی تری در این حوزه تولید بشه. به خاطر اشاره به سعید مدنی هم ممنون. پرس و جو می کنم ببینم کار مدون ی در زمینه کودکان کار انجام داده یا نه.
کلا این موضوع خیلی مهم و اخلاقیه. اصلا مرامیه :دی
اوضاع تو ایران خراب تر از اونیه که فکرش رو بکنید …
کافیه یک بار هرکسی که شعار حمایت از کودکان رو میده به مولوی و محل جمع شدن بچه های کار سر بزنه.
(منظور دولت محترم هستش)
باشد که اخلاق و مرام در مملکت داری برگرده به این دیار …
احتمالا خودتون با این دو مورد زیر آشنا باشید … گفتم یه اشارتی شده باشه
http://radiofang.com/
http://www.apcl.org.ir/
مرسی 🙂
پیشنهاد من تماس با جایی مثل جمعیت دانشجویی امام علی یا گروه دانشجویی یاریگران دانشگاه شریفه که احتمالا منابع اطلاعاتی زیادی دارند. در مورد اولی فکر می کنم خودشون هم علاقه به این جور تحقیق ها رو دارند.
محسن عزیز، حرف ت کاملا درست هست. یعنی ان.جی.او های فعال در این حوزه، می تونن منابع اطلاعاتی بالقوه خوبی باشند.
اما اگر ان.جی.او هایی مثل «جمعیت امام علی»، «گروه دانشجویی یاریگران»، «انجمن حمایت از حقوق کودکان»، «انجمن دفاع از کودکان کار و خیابان» و «انجمن حمایت از کودکان کار» رو در نظر بگیریم، در تعامل با این مورد این ان.جی.او ها به منظور طراحی یک فعالیت پژوهشی، به دو مساله مهم باید توجه بشه:
اول) این ان.جی.او ها معمولا فقط بخش کوچکی از «کودکان کار» رو پوشش میدن و در عینحال من در گفتگو های متعددی که با اعضای ارشد این ان.جی.او ها داشتم، به کرات دیدم که به طور افراطی، تلاش می کنند که وضعیت بخش کوچک و معمولا همگن ی از کودکان کار که تحت پوشش خودشون هستن رو، به شکلی ناصحیح به کل «کودکان کار» ایران تعمیم بدن.
دوم) این ان.جی.او ها (دستکم ان.جی.او هایی که من ازشون اسم بردم، یا علاقه ای به «فعالیت های پژوهشی» ندارن، یا فعالیت پژوهشی رو یک مساله «کم اهمیت و درجه دو» می دونند، یا اینکه اگه ارزش کمی برای فعالیت پژوهشی قایل باشن، بنیه پژوهشی شون بسیار نحیف هستش.
نتیجه حرف م این میشه که: اگرچه گفتگو با اعضای پرسابقه ان.جی.او های فعال در حوزه کودکان کار، می تونه «یکی از» مواد اولیه هر کار پژوهشی در مورد «کودکان کار ایرانی» باشه، اما نظر شخصی من اینه که نمی تونه «ماده اولیه» اصلی باشه.
اِن.جي.اُها منابع محدودي دارن و در نتيجه گروههاي كمي از كودكان كار رو ميتونن تحت پوشش قرار بدن. و طبيعي هست كه ممكن باشه كه وضعيت كودكان تحت پوشش خودشون رو به كل كودكان كار تعميم بدن، (هر چند بعضي از اِن.جي.اُها با تجربه هستند و دچار تعميم نميشن) و اين محقق هست كه بايد هشيار باشه تا اسير تعميم بي اساس نشه. بخاطر همين هم يه محقق با مهارت در گام اول سعي ميكنه به يك نگاه سطحي و اما گسترده در مورد موضوع دسترسي پيدا كنه و تنوع و گوناگونيهاي موجود رو تا حد ممكن بشناسه و در گام دوم بره دنبال حوزه خاص ولي عميق.
به نظر خيلي مهم نيست كه اون اِن.جي.اُ به فعاليت علمي و پژوهشي علاقه داشته باشه يا نه. مهم اينه كه برخي اِن.جي.اُها اطلاعات بسيار ارزشمندي دارن كه شايد مدت زيادي طول بكشه و هزينه زيادي صرف بشه تا افراد ديگه بهش دسترسي پيدا كنن. براي مثال يك مورد كه شخصا اطلاع دارم «خانه كودك ناصرخسرو» هست كه زير نظر «انجمن حمايت از حقوق كودكان» قرار داره. اين اِن.جي.اُ از افراد تحت پوشش پرونده‌اي داره كه شامل اطلاعات مالي خانواده نيز هست. در واقع در حوزه جمع‌آوري داده حداقل ميشه به اِن.جي.اُها اتكا كرد، اما در حوزه تحليل و مراحل بعدي شايد نه خيلي.
ممنون از توضیحاتت میثم. خیلی مفید بود 🙂
خب، درسته، من م به هیچ وجه نمی خواستم اهمیت «اطلاعات خام» ی که به طور فشرده در ان.جی.او ها وجود داره رو انکار کنم، فقط میخواستم روی محدودیت های استفاده از این «اطلاعات خام» تاکید کنم. منظور من م فقط تاکید بر این نکته بود که در فرآیند مصاحبه با فعالان ان.جی.او ها، باید نسبت به محدودیت های استفاده از این اطلاعات، آگاهی داشته باشیم. یک دلیل ش اینه که گاهی فعالان ان.جی.او ها به طور افراطی «اطلاعات خام» ی که دارند رو به کل کودکان کار تعمیم میدن. دلیل دوم هم اینه که اگرچه «اطلاعات خام» موجود در ان.جی.او ها خیلی ارزشمند هستن و در صورت عدم مراجعه به ان.جی.او ها ممکنه ماه ها وقت و انرژی برای تولید این «طلاعات خام» مورد نیاز باشه، اما چون اکثریت قاطع ان.جی.او ها بخش پژوهشی فعالی ندارند، در موارد زیادی همون «اطلاعات خام» رو هم به طور خیلی ناقص پردازش کردند که نیاز به پردازش مجدد داره.
صد البته اگه فرد پژوهشگر به این دو مساله واقف باشه، مراجعه به ان.جی.او ها و گفتگو با فعالان پرسابقه حوزه کودک، می تونه اطلاعات خام خیلی ارزشمندی رو در اختیار قرار بده؛ درست مثل اطلاعات ثبت شده در گزارش شما در چشم انداز ایران
سال نو مبارک…من کامنت ها رو خیلی گذارا نگاه کردم،نمی دونم چرا کسی به این موضوع اشاره نکرده که چون هیچ نهادی آمار درست و درمانی منتشر نمی کنه(به شکل رسمی) این احتمال وجود داره که جزو موارد محرمانه و شاید امنیتی(حسابش را بکن که قبلا این اتفاق افتاده و پژوهشگر راهی زندان شده و یا اصلا افرادی که برای کمک به آذربایجان رفته بودند که به جای ثواب،کباب شدن)- از نظر آماری باشه که طبعا می تونه روی فرآیند جمع آوری داده ها تاثیرگذار باشه به خصوص جایی مثل تهران با اون جمعیت که خیلی راحت می تونه جلب توجه کنه…من که تهران نیستم ولی میشه در مورد نحوه گرداوری داده ها بیشتر توضیح بدی؟
هنوز در این مورد ایده ای ندارم. در حقیقت با این نوشته میخواستم امکان‌سنجی کنم انجام این پژوهش رو و نظرات دوستان خیلی مفید بود در این مورد 🙂
محمد!
خوبی؟ 🙂
آقا، ایمیل چرا جواب نمیدی؟
برادر! یه ایمیل برات فرستاده بودم 5 روز پیش و ازت کمک خواسته بودم. جواب بدی ثواب داره:)
تجربه من، میگه که این طور نیست. در واقع اگر هم با بعضی افرادی که در حوزه «آسیب های اجتماعی» فعالیت پژوهشی دارند برخورد امنیتی شده، دلیل ش سایر فعالیت هاشون بوده. من فکر میکنم که اگه یک کار پژوهشی دقیق و پرقوت در زمینه کودکان کار طراحی بشه، دستکم «مرکز پژوهش های مجلس» ازش حمایت میکنه (من خودم می تونم پیگیری کنم برای تصویب پروپوزال) و میشه این کار رو زیرمجموعه مرکز پژوهش های های مجلس تعریف کرد تا ریسک های جانبی به صفر برسه.
محمد جان یه کم بیشتر توضیح بده چه داده هایی باید جمع بشه و به چه شکلی؟
سلام، بسیار ممنونم از اینکه نظریه بازی‌هارو به این زیبایی آموزش دادین، چقد فکر و هدفتون خوبه
امیدوارم ادامه داشته باشه و من و امثال من از علم شما استفاده کنیم.
من تازه اینجارو پیدا کردم و اکثر ویدیوهای نظریه بازی‌هارو دانلود کردم، اما امروز که برا دانلود سری آخر سر زدم میبینم اصلا سایت کلاس درس باز نمیشه و Erorr میده و یه صفحه خالی میاد….
کاش وقتتون اجازه بده و به ما مباحث دیگه هم یاد بدید، یک دنیا ممنون، شاد و موفق باشید.
نمیدونم کامنت منو خوندین یا نه، اما مشکل حل شده!
سلام ببخشید صرفا یه پیشنهاد است. میشه لطفا آهنگ وبلاگ قبلیتون ر اینجا هم بزارید….
من در زمینه تحقیق اماده همکاری هستم، خصوصا» اگر عکس نیاز داشته باشید.